पेगासस जासूसी आरोपों की जांच के लिए न्यायालय ने समिति नियुक्त की, कहा कि न्याय होते हुए भी दिखना चाहिए

नयीदिल्ली,27अक्टूबर(भाषा)उच्चतमन्यायालयनेभारतमेंराजनीतिकनेताओं,अदालतीकर्मियों,पत्रकारोंऔरसामाजिककार्यकर्ताओंसहितविभिन्नलोगोंकीनिगरानीकेलिएइजराइलीस्पाईवेयरपेगाससकेइस्तेमालकेआरोपोंकीजांचकेलिएबुधवारकोसाइबरविशेषज्ञोंकीतीनसदस्यीयसमितिनियुक्तकी।यहउल्लेखकरतेहुएकि"न्यायनकेवलकियाजानाचाहिए,बल्किहोतेहुएभीदिखनाचाहिए,"शीर्षअदालतनेआरोपोंकीजांचकेलिएविशेषज्ञसमितिनियुक्तकरनेकीकेंद्रकोअनुमतिदेनेसंबंधीसरकारकाअनुरोधइसआधारपरखारिजकरदियाकिइसतरहकीकार्रवाईपक्षपातकेखिलाफस्थापितन्यायिकसिद्धांतकेविरुद्धहोगी।शीर्षअदालतनेअपनेपूर्वन्यायाधीशन्यायमूर्तिआरवीरवींद्रनसेतीनसदस्यीयसमितिकेकामकाजकीनिगरानीकरनेकाआग्रहकियाऔरसमितिसेशीघ्ररिपोर्टमांगी।प्रधानन्यायाधीशएनवीरमणकेनेतृत्ववालीपीठनेकहाकिवहविशेषज्ञसमितिकीनियुक्तिकाआदेशपारितकरनाचाहतीहैजिसकेकामकाजकीनिगरानीउच्चतमन्यायालयकेसेवानिवृत्तन्यायाधीशकरेंगे।पीठनेकहा,"सार्वजनिकमहत्वऔरदेशकेनागरिकोंकेमौलिकअधिकारोंकेबड़ेपैमानेपरउल्लंघनकेकथितदायरेऔरप्रकृतिकोध्यानमेंरखतेहुएजबभीन्यायालयनेमामलेकेतथ्योंऔरपरिस्थितियोंमेंकुछआरोपोंकीसच्चाईयाझूठकीजांचकरनेकेलिएउपयुक्तपाया,इसअदालतनेविभिन्नअन्यपरिस्थितियोंमेंइसीतरहकीकार्रवाईकोअपनायाहै।"शीर्षअदालतनेकहाकिन्यायमूर्तिरवींद्रनसाइबरसुरक्षा,डिजिटलफॉरेंसिक,नेटवर्कऔरहार्डवेयरसेसंबंधिततीनसदस्यीयसमितिकेकामकाजकीनिगरानीकरेंगे।शीर्षअदालतनेकहाकिपूर्वआईपीएसअधिकारीआलोकजोशीऔरसंदीपओबेरॉय-अध्यक्ष,उपसमिति(अंतरराष्ट्रीयमानकीकरणसंगठन/अंतरराष्ट्रीयइलेक्ट्रो-तकनीकीआयोग/संयुक्ततकनीकीसमिति)-समितिकेकार्यकीनिगरानीकेलिएन्यायमूर्तिरवींद्रनकीसहायताकरेंगे।शीर्षअदालतनेकहाकिवहछहबाध्यकारीपरिस्थितियोंकोदेखतेहुएसमितिकीनियुक्तिकररहीहै।इसनेकहाकिनिजताकाअधिकारऔरबोलनेकीस्वतंत्रताकोप्रभावितकरनेकाआरोपहै,जिसकीजांचकीजरूरतहै।ऐसेमेंसंभावितभयभीतकरनेवालेप्रभावकेकारणइसतरहकेआरोपोंसेसंपूर्णनागरिकप्रभावितहोतेहैं,इसकेद्वाराकीगईकार्रवाइयोंकेसंबंधमेंभारतसंघनेकोईस्पष्टरुखनहींअपनायाहैऔरइनआरोपोंकेबारेमेंदूसरेदेशोंकीगंभीरताऔरइसमेंविदेशीपक्षोंकीसंलिप्तता।इसनेकहाकिइसकेअलावा,संभावनाहैकिकुछविदेशीप्राधिकरण,एजेंसीयानिजीसंस्थाइसदेशकेनागरिकोंकीनिगरानीकरनेमेंशामिलहैं;आरोपहैकिकेंद्रयाराज्यसरकारेंनागरिकोंकोअधिकारोंसेवंचितकरनेकीपक्षकारहैं।तकनीकीसमितिकेपहलेसदस्यनवीनकुमारचौधरी,प्रोफेसर(साइबरसुरक्षाऔरडिजिटलफॉरेंसिक)एवंडीनराष्ट्रीयफॉरेंसिकविज्ञानविश्वविद्यालय,गांधीनगर,गुजरातहैं।शीर्षअदालतनेकहाकिचौधरीकोशिक्षाविदकेरूपमेंऔरसाइबरसुरक्षाविशेषज्ञकेरूपमेंदोदशकसेअधिककाअनुभवहैतथासाइबरसुरक्षानीति,नेटवर्कमेंविशेषज्ञताहासिलहै।तकनीकीसमितिकेदूसरेसदस्यप्रभारनपी,प्रोफेसर(इंजीनियरिंगस्कूल),अमृताविश्वविद्यापीठम,अमृतापुरी,केरलहैं।पीठनेकहा,"उनकेपासकंप्यूटरविज्ञानऔरसुरक्षाक्षेत्रमेंदोदशककाअनुभवहै।उनकीरुचिकेक्षेत्रमालवेयरकापतालगाने,महत्वपूर्णआधारभूतसुरक्षा,कृत्रिमबुद्धिमत्ताऔरमशीनलर्निंगहैं।प्रतिष्ठितपत्रिकाओंमेंउनकेकईलेखप्रकाशितहुएहैं।"तकनीकीसमितिकेतीसरेसदस्यअश्विनअनिलगुमस्तेहैंजोभारतीयप्रौद्योगिकीसंस्थान,मुंबईमेंएसोसिएटप्रोफेसर(कंप्यूटरविज्ञानऔरइंजीनियरिंग)हैं।अदालतनेकहा,"उन्हें20अमेरिकीपेटेंटमिलेहैंऔरउनके150सेअधिकपत्रप्रकाशितहुएहैंतथाउन्होंनेअपनेक्षेत्रमेंतीनपुस्तकेंलिखीहैं।उन्हेंविक्रमसाराभाईअनुसंधानपुरस्कार(2012)औरविज्ञानऔरप्रौद्योगिकीकेलिएशांतिस्वरूपभटनागरपुरस्कार(2018)सहितकईराष्ट्रीयपुरस्कारमिलेहैं।उन्होंनेअमेरिकाकेमैसाचुसेट्सइंस्टिट्यूटऑफटेक्नोलॉजीमेंविजिटिंगसाइंटिस्टकापदभीसंभालाहै।"समितियहभीजांचकरेगीकिस्पाईवेयरकेपेगासससूटकाउपयोगकरभारतीयनागरिकोंकेव्हाट्सऐपखातोंकीहैकिंगकेबारेमेंवर्ष2019मेंरिपोर्टप्रकाशितहोनेकेबादकेंद्रनेक्याकदमउठाये/कार्रवाईकी,क्याभारतकेनागरिकोंकेखिलाफइस्तेमालकेलिएभारतसंघ,याकिसीभीराज्यसरकार,याकिसीभीकेंद्रीययाराज्यएजेंसीनेस्पाईवेयरकेकिसीपेगासससूटकीखरीदकीथी।शीर्षअदालतनेकहाकिगठितसमितिजांचमेंजोउचितसमझे,अपनीप्रक्रियातैयारकरनेकेलिएअधिकृतहोनेकेसाथहीजांचकेसंबंधमेंकिसीभीव्यक्तिकेबयानलेनेकेलिएअधिकृतहै।इसनेकहाकिन्यायमूर्तिरवींद्रनअपनेकार्योंकेनिर्वहनमेंकिसीभीसेवारतयासेवानिवृत्तअधिकारी,कानूनीविशेषज्ञयातकनीकीविशेषज्ञ(विशेषज्ञों)कीसहायतालेनेकेलिएस्वतंत्रहोंगे।पीठनेकहा,"हमनिगरानीन्यायाधीशसेअनुरोधकरतेहैंकिवहसमितिकेसदस्योंकेपरामर्शसेउनकामानदेयतयकरें,जिसकाभुगतानप्रतिवादीभारतसंघद्वारातुरंतकियाजाएगा।पीठनेकहा,"भारतसंघऔरसभीराज्यसरकारोंकेसाथ-साथउनकेअधीनएजेंसियों/प्राधिकरणोंकोसमितिकेलिएजरूरीपूर्णसुविधाएंऔरसहयोगदेनेकानिर्देशदियाजाताहै।शीर्षअदालतनेउच्चतमन्यायालयकेविशेषकार्यअधिकारी/रजिस्ट्रारवीकेबंसलकोनिर्देशदियाकिवहसमिति,निगरानीकरनेवालेन्यायाधीशऔरकेंद्र/राज्यसरकारोंकेबीचसमन्वयस्थापितकरेंताकिसंचारकोसुगमबनायाजासकेऔरसुचारूकामकाजसुनिश्चितकियाजासके।इसनेकहाकिसमितिसेअनुरोधहैकिवहपूरीजांचकेबादरिपोर्टतैयारकरेऔरउसेजल्दसेजल्दअदालतकेसमक्षपेशकरे।मामलेमेंअबआठसप्ताहबादसुनवाईहोगी।शीर्षअदालतकथितपेगाससजासूसीमामलेकीस्वतंत्रजांचकाआग्रहकरनेवालीयाचिकाओंपरसुनवाईकररहीथी।स्वतंत्रजांचकाअनुरोधकरनेवालीयाचिकाएंसरकारीएजेंसियोंद्वाराइजराइलीफर्मएनएसओकेस्पाईवेयरपेगाससकाउपयोगकरप्रतिष्ठितनागरिकों,राजनीतिकनेताओंऔरलेखकोंकीकथितजासूसीकिएजानेकीरिपोर्टसेसंबंधितहैं।